نقش شهید مدرس در حفظ استقلال ایران در زمان جنگ جهانی اول

داستان مهاجرت مدرس و یاران او از حوادث بزرگ تاریخی کشور ما است که درباره آن اظهارنظرهای گوناگونی شده است. به هر حال چگونگی این سفر تاریخی مدرس بدین ترتیب بوده که در اواسط دوره سوم در سال ۱۹۲۴ که جنگ بین‌المللی اول شروع شد، مستوفی‌الممالک نخست‌وزیر وقت بی‌طرفی ایران را به جهانیان اعلام نمود، لیکن روسیه تزاری به بی طرفی ایران وقعی نگذاشت و قوای خود را به سر حدات شمالی کشور فرستاد و استقلال ایران را مورد تجاوز قرار داد و بیشتر نواحی شمال را متصرف گشت و دامنه پیشرفت و تجاوز خویش را تا کرج امتداد داد و تهران را شدیدا مورد تهدید قرار داد. از طرف دیگر نفوذ همسایه جنوبی نیز چه به وسیله خودش و چه به وسیله دست پروردگانش در مرکز و ولایات رو به فزونی نهاد و وضع اجتماعی و سیاسی ایران را کاملا پریشان ساخت. و هر لحظه امکان داشت پایتخت سقوط نماید.

ادامه نوشته

داستان نفت ايران

صنعت ملی كردن نفت ایران با نام رادمردان راستین تاریخ معاصر دكتر محمد مصدق و آیت الله كاشانی گره خورده است ، و این داستان از آن زمان آغاز شد كه شاهان بی كفایت قاجار برای تامین هزینه های بی حساب  خود امتیاز استخراج منابع و معادن ایران را به بیگانگان واگذاشتند..........

ادامه نوشته

سلطان محمد خوارزمشاه و غرق كردن همسران و فرزندانش در رود سند

مناسب ديدم به جاي درج يك مطلب تاريخي، شعري از دكتر مهدي حميدي بگذارم كه واقعه تاريخي تصرف خاك ايران توسط مغولان را در زمان خوارزمشاهيان به زيبايي به تصوير كشيده اند. خواندن اين شعر خالي از لطف نيست. چنان كه من هر بار كه اين شعر را ميخوانم بسيار متأثر ميشم و از طرف ديگر از اين كه در كشوري زندگي ميكنم كه پادشاهاني چون سلطان محمد خوارزمشاه داشته كه در راه وطن اين چنين همسر و فرزندان خود را فدا كرده است، احساس غرور ميكنم. 

ادامه نوشته

دکتر مصدق و دفاع از حقوق ملی ایران

مي گويند زماني که قرار بود دادگاه لاهه براي رسيدگي به دعاوي انگليس در ماجراي ملي شدن صنعت نفت تشکيل شود، دکتر مصدق با هيات همراهش زودتر از زمان شروع جلسه به محل رفت. پيشاپيش جاي نشستن همه ي شرکت کنندگان تعيين شده بود، اما دکتر مصدق رفت و به عنوان نماينده هيات ايران روي صندلي نماينده انگلستان نشست.

ادامه نوشته

نامه تاریخی فتحعلیشاه قاجار به سفیر ایران در استانبول

اولاً بر ذمت همت تو لازم است که بدرستی تحقیق کنی که وسعت ملک فرنگستان چقدراست؟ کسی بنام پادشاه فرنگ هست یا نه؟ و در صورت بودن، پایتختش کجاست؟ ثانیاً فرنگستان عبارتست از چند ایل شهرنشین؟ خوانین و سرکردگان ایشان کیانند؟ ثالثاً در باب فرانسه غوررسی خوبی بکن و ببین فرانسه هم یکی از ایلات فرنگ است یا گروهی و ملکی دیگر دارد؟ ...

ادامه نوشته

استعمارگری روس‌ها و مقابله‌ی نادرقلی

این مقاله توسط "دکتر نقی لطفی" عضو بازنشسته هیات علمی گروه تاریخ دانشکده ادبیات مشهد نوشته شده است. ایشان از زاویه جدیدی به تاریخ ایران در اواخر دوران صفویه پرداخته است که اطلاعات مفید و ارزنده ای در اختیار اهل تاریخ میگذارد.

این مقاله در دیماه ۱۳۸۹ با عنوان "فراز و فرودهای ایران و روسیه در عصر صفویه" در روزنامه خراسان، در چند قسمت به چاپ رسیده است 

ادامه نوشته

واحد پول ایران از کجا آمده است؟

واحد پول ایران از کجا آمده است؟

واحد پول ايران بر مبنای «دينار» بنا شده است. دينار، واحد قديمی پول روم و بعد امپراتوری روم شرقی بود و «ديناريوس» خوانده می‌شد. يک ديناريوس روم شرقی برابر با يک سکه نقره بود که وزنش در مواقع مختلف فرق می‌کرد. اين واحد پول بعد از فتح اراضی روم شرقی به دست مسلمانان، از طرف آنها به عنوان نام واحد پول انتخاب شد و تبديل به ديناری شد که امروزه در کشورهای عربی از آن استفاده می‌شود.

ادامه نوشته

نقاشی و مینیاتور از آغاز دوران اسلامی تا عصر مغول

نقاشی و مینیاتور از آغاز دوران اسلامی تا عصر مغول

مینیاتورهای امروزی ایران با وجود پرسپکتیو و پردازش چهره‌های نزدیک به واقعیت، از مینیاتورهای قدیمی فاصله گرفته است و بسیاری مینیاتور امروز ایران را همان نقاشی‌های کلاسیک اروپا و شیوه‌های اروپایی به ویژه سبک امپرسیونیسم می‌دانند. از مینیاتورهای قدیمی ایران، از روشی که مانی و پیروانش داشتند هیچ گونه اثری در دست نیست و به قاطعیت نمی‌توان حکمی بر آن نمود. اما مکاتب مینیاتورهای ایرانی که در قرون اولیه اسلام آغاز شده آثاری کمابیش هست و هنر نقاشی ایران با ابتکاراتی درخطوط عربی تداوم یافته و بهترین نسخه‌های قرآن کریم را هنرمندان مبتکر ایرانی نوشته‌اند و تزئین و تذهیب کرده‌اند و طلاکاری حواشی و سرلوحة قرآن و طرحهای اسلیمی و ختایی و گردشهای ترکیب‌بندی آن‌ها را به شیوة مخصوصی که امروزه آن را استیلزه می‌نامیم ابداع کردند. در ادامه این ابداع و ابتکار، نقاشی براساس متن کتب و نوشته‌ها نیز رواج یافت که مینیاتورهای مکتب بغداد سرآغاز آن است.

ادامه نوشته

مینیاتور در ایران

مینیاتور در ایران

واژهٔ مینیاتور که مخفف کلمهٔ فرانسوی «مینی موم ناتورال» (Minimum Natural) و به معنی طبیعت کوچک و ظریف است، در نیمه اول قرن بیستم و حدوداً از دورهٔ قاجار همراه با اولین درس‌خوانده‌های ایرانی در فرانسه، به ایران راه یافت و وارد زبان فارسی شد. اصولاً به هر نوع پدیدهٔ هنری ظریف به هر شیوه‌یی که ساخته شده باشد اطلاق می‌شود.

ادامه نوشته

روزى که امیرکبیر به شدت گریست

روزى که امیرکبیر به شدت گریست

سال 1264 قمرى، نخستین برنامه دولت ایران براى واکسن زدن به فرمان امیرکبیر آغاز شد. در آن برنامه، کودکان و نوجوانانى ایرانى را آبله‌کوبى مى‌کردند. اما چند روز پس از آغاز آبله‌کوبى به امیر کبیر خبردادند که مردم از روى ناآگاهى نمى‌خواهند واکسن بزنند

ادامه نوشته

نقاشي دوره قاجار

نقاشي دوره قاجار

شیشه­های نقاشی شده‌ به دست آمده در ایران عصر ساسانی نشان می­دهد که به طور حتم ایران نخستین کشوری است که این هنر را ابداع کرده است؛ اما باید رونق و رواج نقاشی روی شیشه را در حد فاصل صفویه و قاجار دانست. نقاشی روی شیشه ابتدا با گل و مرغ شروع شد و بعدها به تقلید از هنر فرنگی، این نقاشی‌ها برای تزیین شیشه­های ساختمان‌های اشرافی و به سفارش این طبقه به کار برده شد. 

ادامه نوشته

محمود پسیخانی

محمود پسیخانی

محمود، معروف به محمود عجم، بنیادگذار آیین نقطوی. از شاگردان فضل‌الله حروفی بنیانگذار حروفیه. در نوشته‌های حروفی، مردی را به همین نام از نزدیکترین یاران و رازداران فضل‌الله می‌شناسیم، اما نمی‌دانیم که او همین محمود پسیخانی بوده است یا محمود دیگری. شاید او خواجه محمد راشانی (دشنانی) باشد که در علم و حکمت صاحب تألیف و تصنیف بوده است. تاریخ تولد و آغاز زندگی محمود روشن نیست

ادامه نوشته

سير تحولات علم پزشكي از جندي شاپور تا بيمارستان عضدي

طب در دانشگاه جندي شاپور

هر گونه بيان و اظهار نظري در خصوص تاريخ طب ايران، ناخودآگاه نام جندي شاپور و دانشگاه پرآوازه آن را در ذهن انسان زنده مي‌کند. نقش غيرقابل انكاري كه اين شهر در جمع‌آوري و تكوين علوم دنياي قديم و به خصوص علم طب دارد، بر هيچ محققی پوشيده نيست. هر چند كه نام جندي شاپور با نام شاپور ساساني عجين گشته، ولي به واقع مي‌توان گفت بناي اوليه اين شهر بسيار كهن است.

ادامه نوشته

دختران محمدرضا شاه پهلوي

دختران محمدرضا شاه پهلوي

محمدرضا شاه پهلوي در خلال ازدواجهاي خود داراي 3 دختر به نامهاي شهناز، فرحناز و ليلا شد. شهناز از ازدواج اول او و فرحناز و ليلا از ازدواج سوم او بودند.آنها به دليل سن و سال پايين و حضور عمه‌هاي قدرتمند چندان مجالي براي عرض اندام در دربار نيافتند.

ادامه نوشته

سلسله افشاریان

نادرقلی فرزند امام قلی از قبیله قرخلو بود که شاخه‌ای از ایل افشار به شمار می‌رفت. طایفه مزبور، از آغاز سلسه صفوی برای جلوگیری از هجوم ازبکان و ترکمنان به منطقه شمال خراسان کوچ داده شد و در منطقه ابیورد و دره گز استقرار یافت. مورخ رسمی دربار نادری، میرزامهدی خان، تاریخ تولد نادر را روز شنبه بیست و هشت محرم سال هزار صد هجری قمری ذکر کرده و با توصیف مختصری از حیات عشایری، اصل و نسب آخرین فاتح بزرگ آسیایی را در پرده نگاه داشته‌است.

ادامه نوشته

تیموریان یا گوركانیان ایران

تیموریان یا گوركانیان ایران (۷۷۱– ۹۱۱ه‍. ق) (۱۳۷۰- ۱۵۰۶م) دودمانی، مغول تبار بودند. بنیادگزار این دودمان تیمور گورکانی بود که در آسیای میانه می‌‌زیست و سمرقند پایتختش بود. امیرتیمور كشورى وسیع و دولتى عظیم ایجاد كرد و خطه ماوراءالنهر را به درجه‌اى از اهمیت رسانید كه تا آن زمان هیچگاه بدان پایه نرسیده بود.

ادامه نوشته

مغولان و ایلخانان

در همان ایام که محمد خوارزمشاه قدرت خود را در نواحی شرقی مرزهای ماوراءالنهر گسترش می‌داد و خلیفه بغداد برای مقابله با توسعه قدرت او در جبال و عراق بر ضد محمد خوارزمشاه توطئه می‌کرد حدود 613ق/ 1216م، در آن سوی مرزهای شرقی قلمرو خوارزمشاه، قدرت نوخاسته‌ای در حال شکل‌گیری بود که به تدریج به داخل مرزهای اسلامی می‌خزید و خود را برای تهدید و تسخیر دنیای اسلام آماده می‌کرد.

ادامه نوشته

سلسله زندیان

زندیان یا زندیه یا دودمان زند نام خاندانی پادشاهی است که میان فروپاشی افشاریان تا برآمدن قاجار به درازای چهل و شش سال در ایران بر سر کار بودند. این سلسله به سردمداری کریم خان زند از ایل زند که از سال ۱۱۶۳ هجری قمری در ایران به قدرت رسید

ادامه نوشته

خواجه نصيرالدين طوسي

رياضيدان و منجم و فيلسوف الهي و سياستمدار برجسته ايران

خواجه نصيرالدين محمد بن حسن جهرودي طوسي مشهور به خواجه نصيرالدين طوسي از اهالي جهرود از توابع قم بوده است كه در تاريخ 15 جمادي الاول 597 هجري قمري ولادت يافت. او به تحصيل دانش، علاقه زيادي داشت و از دوران جواني در علوم رياضي و نجوم و حكمت سرآمد شد و از دانشمندان معروف زمان خود گرديد.

ادامه نوشته

مالیات اصناف در تاریخ

تاریخچه مالیات اصناف درایران به دوره صفویه برمی گردد.  در دوره صفویه به علت رونق اقتصادی کشور و رشد شهرنشینی، بر شمار اصناف و میزان کار و کوشش آنها افزوده شد. ...

ادامه نوشته

تحليلي از تاريخ اجتماعي ايران

تحليلي از تاريخ اجتماعي ايران با تكيه بر كتاب «داراب‌نامه»

داراب‌نامه از جمله كتاب‌هاي داستاني كهن مي‌باشد كه به بيان داستان‌هاي داراب پسر بهمن از پادشاهان كياني، پرداخته است. اين كتاب شامل روايت‌هاي ايراني پيش از اسلام و دورة اسلامي است كه فردي به نام محمد بن شيخ احمد... مشهور به بيغمي مطالب آن را نقل مي‌كرده و فرد ديگري به نام «محمود دفترخوان» مكتوب مي‌نموده، تاريخ نگارش آن در نسخة خطي اين كتاب به دست محمود دفترخوان 887 هجري ذكر شده است.

ادامه نوشته

خواجه نظام‌الملك توسي

خواجه نظام‌الملك در ماه ذيقعده 408 هجري در نوقان متولد شد پدرش خواجه علي ‌بن ‌اسحاق طوسي و مادرش زمرّد خاتون بود. پدرش از سوي عميد بلخ در زمان غزنويان به مقام محصل مالياتي و راهداري شهر توس برگزيده شد و توانست ثروت كلاني گردآورد. اما در سالهاي پاياني حكومت غزنويان در خراسان، اوضاع اين منطقه نا به سامان شد و او نتوانست ماليات عقب افتاده را بپردازد. بنابراين همراه فرزندش نظام‌الملك به غزنه رفت. بدين طريق بود كه نظام‌الملك به دربار غزنويان راه يافت. ...

ادامه نوشته

جمال الدين آي ابه الغ باربك

جمال الدین آی ابه الغ باریک يكي از غلامان اتابك محمد جهان پهلوان بود كه نزد طغرل سوم سمت حاجبي داشت .و به همين جهت او را باربك يعني حاجب سالار گفته‌اند. او به جمال‌الدين فرجيني نيز معروف بود. زيرا قلعة فرزين يا فرجين ــ از قلاع بين همدان و نهاوند ــ اقطاع او بود. جمال‌الدين پس از مرگ اتابك محمد جهان پهلوان در اين قلعه ماند و در جنگها و درگيري‌هاي امراي اتابكي دخالتي نكرد. از اين رو به علت تسلط و اقامت طولاني‌اش در اين قلعه به جمال‌الدين فرجيني شهرت يافت. الغ باربك سرانجام همراه دامادش شرف‌الدين الب ارغون به دست طغرل سوم اسير شد. طغرل سوم، آلب ارغون را به قتل رساند ولي الغ باربك را بخشيد و بار ديگر قلعه فرزين را به اقطاع او داد. سپس به اتابكي مظفرالدين ازبك پسر اتابك محمد جهان پهلوان، رسيد .

وي يكي از غلامان اتابك محمد جهان پهلوان بود كه نزد طغرل سوم سمت حاجبي داشت و به همين جهت او را باربك يعني حاجب سالار گفته‌اند. او به جمال‌الدين فرجيني نيز معروف بود. زيرا قلعة فرزين يا فرجين ــ از قلاع بين همدان و نهاوند ــ اقطاع او بود. جمال‌الدين پس از مرگ اتابك محمد جهان پهلوان در اين قلعه ماند و در جنگها و درگيري‌هاي امراي اتابكي دخالتي نكرد. از اين رو به علت تسلط و اقامت طولاني‌اش در اين قلعه به جمال‌الدين فرجيني شهرت يافت. الغ باربك سرانجام همراه دامادش شرف‌الدين الب ارغون به دست طغرل سوم اسير شد. طغرل سوم، آلب ارغون را به قتل رساند ولي الغ باربك را بخشيد و بار ديگر قلعه فرزين را به اقطاع او داد. سپس به اتابكي مظفرالدين ازبك پسر اتابك محمد جهان پهلوان، رسيد (592 ه.ق) و زمام امور را در دست گرفت و در واقع حاكم و امير همدان و نواحي آن شد و سرانجام عراق را به نام مظفرالدين ازبك از مياجق (امير دست نشانده خوارزمشاه) گرفت.

منبع: راحة الصدور و آيه السرور. راوندي

كاكوييان (بني كاكويه، آل كاكويه):

كاكوييان شاخه‌اي از خاندان اسپهبدان باوندي كيوسيه بودند كه با بوييان (آل بويه) نيز از طريق سيده خاتون همسر فخرالدوله ديلمي خويشاوندي داشتند. آنها همزمان با زوال حاكميت بوييان و بسط قدرت غزنويان موفق به تشكيل حاكميت‌هايي در همدان، اصفهان و يزد شدند كه حدود 138 سال ادامه يافت.نياي كاكوييان رستم بن مرزبان (صاحب مرزبان نامه) و ملقب به دشمن زيار، برادر سيده خاتون و دايي مجدالدوله ديلمي بود. از آنجا كه ديالمه، دايي را كاكو مي‌نامند، سلسله مزبور به كاكوييان شهرت يافت. ...

ادامه نوشته

آسياب بادي (آس باد)

گردآورنده: حسین شبانی

اين نوع آسياب ها در قسمت شرقي ايران يعني خراسان و سيستان به وفور ديده مي شود. اما در شهر «نه» يا نهبندان از جمله آثاري كه در طول تاريخ بر جاذبه شهر افزوده است و ديد همه سياحان (چه خارجي و چه ايراني) كه از اين منطقه گذشته، به خود جذب كرده، همين آسياب بادي ها هستند كه به گفتة خانيكوف: «در هيچ نقطه اي از آسيا كه در فاصلة ميان سمرقند تا آنكارا از آن ديدن كرده ام همچون آسياب هاي نهبندان جز در قاين در جاي ديگر نديدم.» دليل ساختن اين نوع آسياب ها در نهبندان، وجود بادهاي ۱۲۰ روزه سيستان مي باشد ....

         

ادامه نوشته

كشف سنگ نگاره دهو (Deho)

كاشف و نگارنده: حسين شباني

اين سنگ نگاره، در منطقه اي بين چاهداشی و دهسلم در «دِهو» واقع در حدود 70 كيلومتري غرب نهبندان واقع شده است. ارتفاع اين سنگ نگاره ۹۷ سانتي متر و پهناي آن ۱۱۰ سانتي متر مي باشد كه آكنده از نوشتهها و نقوش كهن است.به گفتة فرامرز صابرمقدم، كارشناس ميراث فرهنگي و گردشگري خراسان رضوي، با توجه به شواهد و قراين موجود در اطراف اين سنگ نگاره، از جمله سفال هاي پراكنده نشان مي دهد كه اين منطقه در دوران پيش از تاريخ مسكوني بوده است...

.

ادامه نوشته

ضرب سكه در آستان قدس

گردآورنده: مرضیه دلیری اصل ــ فاطمه شیخ 

چون فلسفه وجود و پيدايش شهر مشهد آرامگاه امام رضا(ع) بوده لذا قدمت آستان قدس از قدمت شهر مشهد بيشتر است. درواقع پيشينۀ تاريخي آستان قدس به زماني مي رسد كه هنوز اثري ازشهر مشهد نبوده و از زماني است كه در قريه سناباد ابنيه و آثاري مختصر در حومه مشهدالرضا پديد آمده و زمينه براي تبديل اين روستا، به شهري بزرگ فراهم گرديده است.اما سكه هاي مربوط به امام رضا (آستان قدس)، از روز سه شنبه، دوم رمضان سال 200 هجري قمري بوده كه مأمون، برادرش قاسم موتمن را از ولايتعهدي خود خلع كرد وحضرت رضا(ع) را به ولايتعهدي خود انتخاب و معرفي نمود و از مردم براي ولايتعهدي ايشان بيعت گرفت...

ادامه نوشته

وزارت سلجوقیان

گردآورنده: مرضیه دلیری اصل

وزارت در عصر سلجوقی یکی از ویژگی های جا افتاده حکومت اسلامی محسوب می شد و وزیر نسبت به سابق قدرت زیادی از سوی سلاطین ترک نژاد بی تجربه و عموماً بی سواد اعمال می کرد. وزیر دورۀ سلجوقیان، محور دستگاه حکومتی به شمار می رفت و بعنوان نایب سلطان، عهده دار تمام جنبه های تشکیلاتی کشوری بود که تحت نظارت حکومت مرکزی قرار داشت. از آن جا که وزیر مسئولیت زیادی داشت از این رو دخالت سلطان و دربار در امور مربوطه اغلب اوقات موجب تشتت و آشفتگی در امور کشوری می شد. قدرت و مرجعیت غیرعادی نظام الملک هم ناگزیر موجب درگیری او با ملکشاه شد. با این وجود بطورکلی از آن جا که اختیار و قدرت واگذار می گردید و قدرت بیشتر شخصی بود تا نهادی از این رو توانایی یا ناتوانی منصوبین بازتابی از توانایی یا ناتوانی خود سلطان بود. بنابراین یک سلطان مقتدر یا ناتوان می توانست به سادگی در انجام صحیح امور حکومتی و یا اجزای نادرست این امور تأثیر داشته باشد و دیده می شود در اواخر دورۀ سلجوقی وقتی نیروهای داخلی و خارجی نفاق افکن متشنج روی کار آمدند، حتی یک وزیر مقتدر هم در جریان وقایع و مقتضیات زمان نمی توانست کاری انجام دهد....

ادامه نوشته

خواجه نصیرالدین توسی

گردآورنده: مرضیه دلیری اصل

محمد بن محمد بن حسن توسی ملقب به نصیرالدین که او را معلم ثالث نامیده اند، در سال 597 هجری در توس متولد شد. در کودکی قرآن و علم صرف و نحو و اشتقاق را آموخت. فقه و اصول و حدیث را از پدرش فراگرفت. در جوانی به نیشابور رفت و از محضر اساتید دانشمندی تحصیل علم کرد. ...

ادامه نوشته

علاء الدین محمد(امام ماقبل آخر الموت)

وقتی جلال الدین حسن مشهور به نومسلمان در سال618 هجری درگذشت تنها پسرش علاءالدین محمد جانشین او شد و چون هنوز خردسال بود، وزیر پدرش نیاباً اداره امور را به دست گرفت. مادر علاءالدین یکی از چهار زنی بود که جلال الدین از میان دختران امرای گیلان به زنی گرفته بود. او خواهر کیکاووس، حاکم «کوتم» (کُهدُم) بود. ....

ادامه نوشته