آسياب بادي (آس باد)
اين نوع آسياب ها در قسمت شرقي ايران يعني خراسان و سيستان به وفور ديده مي شود. اما در شهر «نه» يا نهبندان از جمله آثاري كه در طول تاريخ بر جاذبه شهر افزوده است و ديد همه سياحان (چه خارجي و چه ايراني) كه از اين منطقه گذشته، به خود جذب كرده، همين آسياب بادي ها هستند كه به گفتة خانيكوف: «در هيچ نقطه اي از آسيا كه در فاصلة ميان سمرقند تا آنكارا از آن ديدن كرده ام همچون آسياب هاي نهبندان جز در قاين در جاي ديگر نديدم.»
دليل ساختن اين نوع آسياب ها در نهبندان، وجود بادهاي ۱۲۰ روزه سيستان مي باشد كه مسعودي در اين باره نوشته است: «سگستان (سيستان) سرزمين شن و باد است، در آن جا باد آسياها را به گردش درمي آورد... و در هيچ نقطة جهان بيشتر از سيستان از با استفاده نمي كنند.» و يا استخري مي نويسد: «در آن جا بادهاي شديدي مي وزد به طوري كه به واسطة اين بادها آسياب‌هايي ساخته شده كه با باد مي گردد».
علاوه بر نهبندان، از اين نوع آسياب بادي‌ها در خوانشرف، ميغان، هند، رومه، چهار فرسخ، بيچند و ... استفاده مي‌شود.
خوشبختانه عالم سوري الدمشقي درباره ساختمان اين نوع آسياب بادي ها نوشته‌اي دارد كه به همراه تصوير در اختيار ما است. اين اثر بيان مي دارد كه آسياب هاي امروزه يك تفاوت عمده با آسياب هاي قديمي دارد؛ در گذشته سنگ آسياب روي چرخ باد بوده، در صورتي كه امروزه زير چرخ باد مي‌باشد.
ساختمان اين آسياب ها از دو قسمت تشكيل شده است: بخش زيرين؛ كه آسياب خانه است و قسمت فوقاني كه محلي براي قرارگرفتن پره هاي آسياب مي باشد. در آسياب‌ها دو ديوار به موازات يكديگر با ارتفاع ۶ متر ساخته مي شود و در انتهاي آسياب (قسمت شمالي) ديواري به همينن ارتفاع و متصل به ديوار سمت راست (ديواري كه در قسمت شرق قرار دارد) مي‌سازند. در حدود۵/۲ الي ۳ متر مابين دو ديوار فاصله است كه محلي براي فرود باد و چرخش پره ها است.
در قسمت زيرين بخش هاي عمده عبارتنداز:
دول: كه در واقع يك مخزن است و در آن گندم مي‌ريزند.
سنگ آسياب: سنگ آسياب زيرين ثابت و سنگ بالايي متحرك مي باشد.
مخزن: محل ريختن آرد است.
مقدار غله‌اي كه اين آسياب‌ها، در ۲۴ ساعت مي‌توانند آرد كنند به طور متوسط يك تن و در هر فصل ۱۲۰ تن مي‌باشد.
ابزار عمدة اين نوع آسياب بادي‌ها
ميله اصلي (تير): در قسمت فوقاني آسياب كه از چوب چنار ساخته مي شود.
پره ها: هر آسياب ۸-۹ پره دارد كه از ني و شاخة درخت خرما ساخته مي‌جشود.
بست يا كمان آهني: در قسمت آسياب خانه است. در انتهاي تير كه پره ها به آن وصل هستند يك ميخ فولادي چهارگوش ديده مي شود كه قطر آن ۵/۷ سانتي متر است و انتهاي تير بر روي يك چوب قرار مي گيرد و در انتهاي ميخ، چند لا كرباس محكم كه در پيه آغشته شده قرار مي‌گيرد.
منابع:
۱. سفرنامه خانيكوف، خانيكوف.
۲. صنايع دستي كهن ايران، هانس. اي. وولف.
۳. مروج الذهب، مسعودي.
۴. مسالك الممالك، استخري.